TỨ HỢP VIỆN - NÉT ĐẸP KIẾN TRÚC CỔ ĐIỂN TRUNG QUỐC

Khi nhắc đến kiến trúc truyền thống của Trung Quốc, đặc biệt là ở vùng Hoa Bắc và thủ đô Bắc Kinh, không thể không kể đến Tứ hợp viện. Đây không chỉ là một kiểu nhà ở, mà còn là một không gian văn hóa, một biểu tượng của triết lý sống và quan niệm về gia đình của người xưa.

Hãy cùng DEYSI khám phá những nét đặc sắc làm nên vẻ đẹp vượt thời gian của Tứ hợp viện nhé!

1. Tứ Hợp Viện – Khi Kiến Trúc Kể Chuyện Văn Hóa

Tên gọi “Tứ hợp viện” (四合院) đã khái quát trọn vẹn hình hài của nó: “Tứ” là bốn, “hợp” là quây quần, bao bọc, “viện” là khoảng sân. Đây là một quần thể kiến trúc mà bốn mặt nhà ở bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Các gian nhà cùng hướng vào một khoảng sân chung ở giữa. Tạo thành một không gian sống khép kín, hoàn chỉnh.

*Tứ hợp viện là dạng nhà được xây theo hình vuông khép kín*

Nhưng vượt lên trên một định nghĩa kiến trúc đơn thuần, Tứ hợp viện là sự vật chất hóa của những tư tưởng sâu sắc trong văn hóa phương Đông. Nó là biểu tượng của quan niệm “trời tròn đất vuông”. Với khoảng sân vuông vắn ở trung tâm tượng trưng cho đất, được bao bọc bởi những mái nhà và bầu trời bên trên. Lối sống “cửa đóng then cài” này phản ánh rõ nét triết lý “an cư lạc nghiệp”, coi trọng sự ổn định, sự riêng tư và trên hết là sự gắn kết của gia đình. Trong thế giới thu nhỏ đó, đại gia đình nhiều thế hệ cùng chung sống, sẻ chia nhưng vẫn giữ được trật tự, tôn ti – một xã hội thu nhỏ hài hòa và quy củ.

2. Dòng Chảy Lịch Sử Ngàn Năm Lắng Đọng Trong Từng Mái Ngói

Tứ hợp viện là một trong những hình thức kiến trúc dân gian cổ nhất của Trung Hoa. Lối kiến trúc này là kết tinh của một quá trình phát triển kiến trúc kéo dài hàng thiên niên kỷ. Mỗi triều đại đều để lại một dấu ấn riêng:

Buổi đầu định hình (Thời Hán)

Những hình thái sơ khai của Tứ hợp viện đã xuất hiện, nhưng đến thời Hán, nó mới thực sự phát triển mạnh mẽ. Đây là giai đoạn mà các học thuyết về Phong Thủy, Âm Dương, Ngũ Hành được áp dụng sâu sắc vào kiến trúc. Từ việc chọn hướng đất (thường là tọa Bắc hướng Nam để đón ánh dương và tránh gió lạnh), cách bố trí các gian phòng, cho đến vị trí mở cổng đều được tính toán tỉ mỉ để tạo ra một không gian sống hài hòa, mang lại vượng khí cho gia chủ.

Kế thừa và phát triển (Thời Đường – Tống – Nguyên)

Qua các triều đại huy hoàng này, Tứ hợp viện tiếp tục được hoàn thiện về cấu trúc và công năng. Và trở thành kiểu nhà ở phổ biến của cả tầng lớp quan lại lẫn thường dân.

Thời kỳ hoàng kim (Thời Minh – Thanh)

Đây là giai đoạn Tứ hợp viện Bắc Kinh đạt đến đỉnh cao của sự tinh xảo và định hình phong cách đặc trưng nhất. Các quy tắc xây dựng trở nên chuẩn mực, chi tiết trang trí từ vì kèo, mái ngói đến các bức chạm khắc trên cửa đều đạt đến độ tinh tế vượt bậc. Những Tứ hợp viện cổ kính và nguyên vẹn nhất mà chúng ta thấy ngày nay phần lớn đều là di sản quý giá từ thời kỳ này.

3. Giải Mã Bố Cục “Tứ Phương Hợp Về Một Khoảng Sân”

Sức hấp dẫn của Tứ hợp viện nằm ở bố cục kiến trúc vừa linh hoạt vừa chặt chẽ, thể hiện rõ tư tưởng về trật tự xã hội và gia đình.

Từ Viện Nhỏ An Nhiên Đến Quần Thể Bề Thế

Không phải Tứ hợp viện nào cũng giống nhau. Quy mô của nó phản ánh trực tiếp địa vị và tiềm lực của gia chủ.

Tiểu hợp viện: dành cho các gia đình bình thường. Chỉ gồm một khoảng sân duy nhất được bao bọc bởi bốn dãy nhà (bố cục hình chữ “khẩu” 口). Tuy đơn giản nhưng vẫn đảm bảo đầy đủ công năng và một không gian sống ấm cúng.

Dạng Tứ hợp viện gồm một khoảng sân duy nhất được bao bọc bởi bốn dãy nhà

Đại hợp viện: dành cho quan lại hoặc các gia tộc, thương nhân giàu có. Đây là những quần thể phức hợp gồm nhiều lớp sân nối tiếp nhau theo trục dọc. Các sân được ngăn cách bởi các dãy nhà và nối với nhau bằng những hành lang có mái che. Tạo nên một không gian sống tầng tầng lớp lớp, vừa riêng tư vừa kết nối, tựa như một mê cung tĩnh lặng.

Để dễ hình dung, kiến trúc Đại hợp viện được chia thành các dạng hình như sau:

Tứ hợp viện 1 sân: Bố cục hình chữ “khẩu” (口) – còn gọi là Nhị tiến Nhất viện.
Tứ hợp viện 2 sân: Bố cục hình chữ “nhật” (日) – còn gọi là Tam tiến Nhị viện.
Tứ hợp viện 3 sân: Bố cục hình chữ “mục” (目) – còn gọi là Tứ tiến Tam viện.

*Tùy vào từng gia đình mà quy mô của một Tứ hợp viện có thể lớn hoặc nhỏ*

Sự Phân Trật Tự Trong Không Gian Sống

Mỗi gian nhà trong Tứ hợp viện đều có một vị trí và chức năng riêng, phản ánh nghiêm ngặt hệ thống tôn ti, trật tự trong gia đình Nho giáo.

Chính phòng (Nhà chính – Hướng Bắc)

Là gian nhà quan trọng nhất, có vị trí cao nhất, thường được xây trên nền cao và bề thế hơn cả. Đây là nơi ở của người chủ gia đình (gia trưởng), đồng thời cũng là không gian thờ tự tổ tiên và tiếp khách quý. Vị trí này đón được nhiều ánh sáng mặt trời nhất vào mùa đông và mát mẻ nhất vào mùa hè.

Sương phòng (Nhà ngang – Hướng Đông và Tây)

Nằm ở hai bên sân, là nơi ở của con cái trong gia đình. Theo truyền thống, nhà phía Đông (Tả sương phòng) thường dành cho con trai trưởng vì được coi là vị trí quan trọng hơn.

Đảo tọa (Nhà đối diện – Hướng Nam)

Nằm đối diện với nhà chính qua khoảng sân, thường là nơi ở của gia nhân, nhà bếp, kho chứa đồ hoặc phòng học của con cái. Gian nhà này có vị thế thấp nhất, đóng vai trò như một bức bình phong che chắn cho các không gian chính bên trong.

Khoảng sân trung tâm

Đây chính là trái tim, là không gian sinh hoạt chung kết nối mọi thành viên. Sân không chỉ là nơi lấy sáng, thông gió, mà còn là một khu vườn thu nhỏ với cây cối, non bộ, bể cá. Đó là nơi trẻ con nô đùa, người lớn ngồi uống trà, ngắm trăng, là nơi diễn ra các buổi sum họp gia đình ấm cúng. Nó mang thiên nhiên vào trong nhà, tạo ra sự giao hòa giữa con người và trời đất.

Cửa chính và Bình phong

Cửa chính của Tứ hợp viện thường không mở thẳng ra trục chính mà lệch về góc Đông Nam – một vị trí cát tường trong phong thủy. Ngay sau cửa là một bức bình phong (ảnh bích) có tác dụng ngăn chặn những luồng khí xấu và tránh để người ngoài nhìn thẳng vào không gian riêng tư bên trong. Điều này thể hiện sự kín đáo, tế nhị của gia chủ.

4. Sức Sống Mới Của Di Sản Kiến Trúc Giữa Lòng Đô Thị Hiện Đại

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử và sự đô thị hóa mạnh mẽ, số phận của các Tứ hợp viện cũng có nhiều thay đổi. Nhiều công trình đã bị phá bỏ, nhưng ngày càng có nhiều nỗ lực để bảo tồn và phục hồi di sản quý giá này.

Ngày nay, Tứ hợp viện không chỉ là một di tích lịch sử. Nhiều nơi đã được “hồi sinh” với một sức sống mới, trở thành những khách sạn boutique độc đáo, những nhà hàng sang trọng, quán cà phê đầy phong cách hay những không gian văn hóa nghệ thuật sáng tạo. Chúng mang đến cho du khách một cơ hội trải nghiệm không gian sống của người Bắc Kinh xưa. Một nốt trầm trong nhịp sống hiện đại.

Tứ hợp viện, vì thế, vẫn luôn là một biểu tượng bất biến của kiến trúc và văn hóa. Một viên ngọc quý minh chứng cho một lối sống, một tư duy và một thời đại đã qua nhưng vẫn còn vọng mãi đến ngày nay.