Kinh Kịch (京剧) – Nghệ Thuật Biểu Diễn Đỉnh Cao của Trung Quốc

Kinh kịch (京剧) hay kinh hí (京戏) hay hí kịch là một loại hình nghệ thuật truyền thống nổi tiếng của Trung Quốc, được coi là “quốc bảo văn hóa”. Loại hình nghệ thuật này không chỉ nổi bật trong nước mà còn được công nhận rộng rãi trên thế giới như một biểu tượng văn hóa độc đáo của Trung Quốc.

1. Quá trình hình thành và phát triển

• Nguồn gốc:
  Bắt đầu từ năm Càn Long thứ 55 của nhà Thanh (1790), bốn đoàn Huy kịch lớn là Tam Thanh, Tứ Hỷ, Xuân Đài và Hòa Xuân vốn biểu diễn ở miền Nam lần lượt tiến vào Bắc Kinh, từ năm 1840 đến năm 1860, các nghệ sĩ từ ba trường phái Huy Kịch, Hán Kịch và Kinh Kịch đã hợp tác và đồng thời nhận một phần của vở kịch , giai điều và phương pháp biểu diễn của Côn kịch và Tần xoang
  Sau này, với sự bổ sung yếu tố từ các loại hình kịch khác, Kinh kịch trở thành một phong cách riêng biệt vào đầu thế kỷ 19, cũng như một số làn điệu dân gian địa phương thông qua sự trao đổi và hội nhập không ngừng. Phong cách Kinh kịch được hình thành với giọng Tây Bì và Nhị Hoàng làm giai điệu chính, tiếng Bắc Kinh-Trung Quốc là giọng đọc chính, và giọng Hồ Quang cộng với vần Trung Châu.
• Thời kỳ hoàng kim:
  Thời kỳ hoàng kim của Kinh kịch kéo dài từ cuối triều đại nhà Thanh (cuối thế kỷ 19) đến những thập niên đầu thế kỷ 20. Đây là giai đoạn nghệ thuật này phát triển rực rỡ cả về mặt hình thức lẫn nội dung, trở thành loại hình sân khấu quốc dân, được yêu thích bởi cả tầng lớp quý tộc lẫn thường dân. Các nghệ sĩ biểu diễn nổi tiếng như Mai Lan Phương (梅兰芳) đã đưa Kinh kịch ra thế giới vào thế kỷ 20.

2. Nghệ thuật biểu diễn trong Kinh kịch

Kinh kịch được coi là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, kết hợp hài hòa giữa các yếu tố giọng hát, diễn xuất, hình thể, trang phục và âm nhạc. Điều này tạo nên sự độc đáo và hấp dẫn của Kinh kịch đối với người xem.

2.1. Giọng hát và kỹ thuật thanh nhạc (唱)

Giọng hát trong Kinh kịch là yếu tố quan trọng để diễn viên truyền tải cảm xúc và câu chuyện. Kỹ thuật thanh nhạc trong Kinh kịch đòi hỏi sự huấn luyện khắt khe và kiểm soát hơi thở tinh tế.

• Phong cách thanh nhạc chính:
  • Thanh phái (清派):
    • Âm thanh cao vút, trong trẻo, thường gắn liền với các nhân vật nữ thanh lịch, đoan trang.
    • Ví dụ: Các vai Đán như thiếu nữ hoặc hoàng hậu.
  • Hồng phái (红派):
    • Giọng hát trầm, ấm và mạnh mẽ, thường dành cho các nhân vật nam anh hùng hoặc lãnh đạo.
    • Ví dụ: Các vai Sinh như tướng quân hoặc học giả cao quý.
• Vai trò của giọng hát:
  • Truyền tải cảm xúc nhân vật qua từng câu hát.
  • Làm nổi bật các tình huống kịch tính hoặc những khoảnh khắc lắng đọng trong vở diễn.

2.2. Đọc thoại và thơ ca (念)

Lời thoại trong Kinh kịch mang tính nhạc điệu cao, thường là các đoạn thơ cổ hoặc câu đối, được đọc theo nhịp điệu độc đáo.

• Đặc điểm lời thoại:
  • Lời thoại giàu hình tượng và ngôn ngữ văn hoa.
  • Chú trọng âm điệu và nhấn nhá phù hợp để tăng sức biểu cảm.
• Chức năng:
  • Thể hiện suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật.
  • Tạo nhịp điệu cho câu chuyện, giúp khán giả dễ theo dõi.

2.3. Diễn xuất và động tác hình thể (做)

Diễn xuất trong Kinh kịch không tập trung vào sự tái hiện hiện thực mà mang tính tượng trưng, nhấn mạnh sự cách điệu.

• Động tác tượng trưng:
  • Quạt gấp lại: Thay thế hình ảnh cưỡi ngựa, chỉ cần động tác quạt kết hợp âm thanh.
  • Xoay tròn tại chỗ: Mô phỏng hành trình dài hoặc chuyến đi xa.
  • Nhảy múa tay áo:
    • Tay áo dài (水袖): Một đạo cụ biểu diễn đặc biệt, giúp diễn viên thể hiện sự yêu kiều, tức giận, hay buồn bã qua những động tác múa mềm mại.
• Vai trò của động tác:
  • Tạo tính thẩm mỹ cao, thu hút sự chú ý của khán giả.
  • Tăng cường khả năng biểu đạt cảm xúc mà không cần sử dụng quá nhiều lời thoại.

2.4. Võ thuật và biểu diễn kỹ thuật (打)

Các màn võ thuật và kỹ thuật biểu diễn là điểm nhấn quan trọng trong Kinh kịch, thể hiện sự mạnh mẽ và tài năng của diễn viên.

• Đặc điểm:
  • Động tác nhào lộn, đánh kiếm, múa võ được cách điệu để phù hợp với sân khấu.
  • Sử dụng các động tác chính xác, nhanh nhẹn nhưng vẫn mang tính biểu cảm cao.
• Yêu cầu đào tạo:
  • Diễn viên phải luyện tập từ nhỏ, với sự rèn luyện nghiêm ngặt về thể lực, sự dẻo dai, và tính chính xác trong biểu diễn.
• Ứng dụng:
  • Tăng sự kịch tính trong các phân cảnh chiến đấu hoặc mâu thuẫn.
  • Thể hiện sức mạnh, sự uy nghiêm hoặc kỹ năng của nhân vật.

3. Âm nhạc và nhạc cụ

Nhạc cụ trong Kinh kịch đóng vai trò quan trọng trong việc tạo bầu không khí, nhấn mạnh cảm xúc và hỗ trợ các diễn viên biểu diễn. Dàn nhạc của Kinh kịch thường được chia thành hai nhóm chính: nhóm gõ (打击乐) và nhóm dây và hơi (丝竹乐).

3.1. Nhóm nhạc cụ gõ (打击乐)

Nhóm nhạc cụ gõ giữ vai trò dẫn nhịp và tạo hiệu ứng âm thanh, đặc biệt là trong các cảnh hành động, võ thuật hoặc kịch tính.

• Cổ (鼓): Trống lớn
  • Vai trò:
    • Dẫn nhịp cho cả dàn nhạc.
    • Tạo cao trào cho các phân cảnh chiến đấu hoặc kịch tính.
  • Biểu diễn:
    • Người chơi trống lớn thường là nhạc trưởng, ngồi ở vị trí trung tâm dàn nhạc.
• Bản (板): Mảnh gỗ gõ nhịp
  • Vai trò:
    • Nhấn nhịp khi bắt đầu hoặc kết thúc câu hát.
    • Đồng hành với lời thoại hoặc hành động của diễn viên.
• Đại la (大锣): Chiêng lớn
  • Vai trò:
    • Tạo âm thanh mạnh mẽ cho các phân đoạn hoành tráng hoặc xuất hiện của nhân vật quan trọng.
• Tiểu la (小锣): Chiêng nhỏ
  • Vai trò:
    • Tăng tính tinh tế và uyển chuyển trong các cảnh nhẹ nhàng hơn.
• Bá (钹): Chập cheng (cymbal)
  • Vai trò:
    • Đệm cho các động tác võ thuật hoặc những cú xoay người, nhảy cao của diễn viên.

3.2. Nhóm nhạc cụ dây và hơi (丝竹乐)

Nhóm nhạc cụ dây và hơi tạo nên giai điệu, đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn dắt cảm xúc, thể hiện tâm trạng nhân vật.

Nhạc cụ dây:

• Kinh hồ (京胡): Hồ cầm trong Kinh kịch
  • Vai trò:
    • Là nhạc cụ dây quan trọng nhất, đi cùng với giọng hát của diễn viên.
    • Thể hiện mọi cung bậc cảm xúc từ vui tươi, u sầu đến căng thẳng.
  • Đặc điểm:
    • Có âm sắc cao, sáng và rõ.
• Nguyệt cầm (月琴): Đàn nguyệt
  • Vai trò:
    • Đệm nhạc trong các phân đoạn nhẹ nhàng hoặc khi các nhân vật nữ xuất hiện.
  • Đặc điểm:
    • Âm thanh trầm ấm, dịu dàng.

Nhạc cụ hơi:

• Tiêu (箫): Sáo dọc
  • Vai trò:
    • Tạo nên âm hưởng nhẹ nhàng, trữ tình.
    • Thường xuất hiện trong các cảnh buồn hoặc thơ mộng.
• Sáo ngang (笛子):
  • Vai trò:
    • Điểm xuyết cho các phân đoạn hài hước hoặc tươi sáng.
• Suo-na (唢呐): Kèn
  • Vai trò:
    • Tạo âm thanh vui tươi, sôi động, thường xuất hiện trong các cảnh lễ hội hoặc tiệc tùng.

4. Trang phục và hóa trang trong Kinh kịch

Trang phục và hóa trang trong Kinh kịch không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn đóng vai trò biểu đạt sâu sắc tính cách, thân phận và tâm lý của nhân vật. Đây là hai yếu tố nghệ thuật đặc trưng, góp phần làm nên sự độc đáo của loại hình sân khấu này.

4.1. Trang phục (戏服)

Trang phục trong Kinh kịch được thiết kế tinh xảo và đầy ý nghĩa, phản ánh rõ nét địa vị xã hội, tính cách và vai trò của nhân vật.

– Loại trang phục:

• Chất liệu:
  • Được làm từ lụa, gấm, và các loại vải cao cấp, thể hiện sự sang trọng và quyền uy.
  • Các trang phục thường được thêu tay với những hoa văn phức tạp, tỉ mỉ.
• Phong cách:
  • Kiểu dáng trang phục được cách điệu hóa, không theo phong cách thời trang thực tế mà nhằm tạo hiệu ứng thị giác trên sân khấu.

– Màu sắc và họa tiết:

Mỗi màu sắc và hoa văn trên trang phục đều mang ý nghĩa cụ thể, giúp khán giả nhận biết ngay lập tức thân phận và tính cách nhân vật.

• Màu sắc phổ biến:
  • Màu vàng: Dành riêng cho hoàng gia, biểu tượng của quyền lực tối cao.
  • Màu đỏ: Biểu thị nhân vật cao quý, may mắn, hoặc mang tính cách mạnh mẽ, tích cực.
  • Màu xanh lá: Thể hiện sự trẻ trung, dũng cảm, và đôi khi là nhân vật phiêu lưu.
  • Màu trắng: Được dùng cho các nhân vật phản diện, hoặc những người có ý đồ gian trá.
  • Màu đen: Thể hiện sự chính trực, mạnh mẽ, thường gắn liền với các nhân vật công minh.
• Họa tiết:
  • Rồng, phượng: Thường xuất hiện trên trang phục hoàng đế hoặc hoàng hậu.
  • Hoa sen: Tượng trưng cho sự trong sáng và tinh khiết, thường dành cho các nhân vật nữ.

4.2. Hóa trang mặt nạ (脸谱)

Hóa trang trong Kinh kịch là một nghệ thuật độc đáo, mang tính biểu tượng cao. Các họa tiết và màu sắc trên mặt diễn viên không chỉ để làm đẹp mà còn thể hiện rõ tính cách và vai trò của nhân vật.

– Đặc điểm:

• Khuôn mặt được vẽ bằng màu sắc nổi bật và các hoa văn đặc trưng, tạo nên những biểu tượng dễ nhận biết.
• Các nét vẽ thường phóng đại, nhấn mạnh vào mắt, lông mày và miệng để tăng hiệu ứng biểu cảm.

– Ý nghĩa màu sắc:

Mỗi màu sắc trong hóa trang mặt nạ có ý nghĩa riêng, giúp khán giả hiểu ngay tính cách của nhân vật.

• Màu đỏ:
  • Tượng trưng cho sự dũng cảm, trung thành và chính nghĩa.
  • Ví dụ: Quan Công (关公), biểu tượng của lòng trung thành và danh dự.
• Màu trắng:
  • Thể hiện sự gian trá, nham hiểm hoặc mưu mô.
  • Ví dụ: Tào Tháo (曹操), nổi tiếng là một nhân vật phản diện trong văn hóa Trung Quốc.
• Màu đen:
  • Biểu tượng của sự chính trực, mạnh mẽ và nghiêm nghị.
  • Ví dụ: Bao Thanh Thiên (包青天), quan tòa nổi tiếng với lòng công bằng và chính nghĩa.
• Màu xanh và vàng:
  • Đại diện cho sức mạnh và sự thần bí, thường dành cho các nhân vật thần thoại hoặc siêu nhiên.
  • Ví dụ: Các vị thần hoặc tướng lĩnh có sức mạnh đặc biệt.

➢ Trang phục: Phản ánh địa vị xã hội, tính cách và bối cảnh lịch sử của nhân vật, đồng thời tạo nên sự bắt mắt trên sân khấu.

➢ Hóa trang: Là ngôn ngữ biểu tượng, giúp khán giả hiểu ngay lập tức tính cách và vai trò của nhân vật trong câu chuyện mà không cần quá nhiều lời giải thích.

5. Các vai diễn trong Kinh kịch

Trong Kinh kịch, các nhân vật được phân chia thành bốn vai chính: Sinh (生), Đán (旦), Tịnh (净) và Sửu (丑). Mỗi vai diễn mang những đặc trưng riêng biệt, không chỉ về tính cách mà còn về cách hóa trang, giọng hát và động tác biểu diễn. Mặt khác các vai diễn trong Kinh kịch không chỉ phản ánh xã hội mà còn thể hiện những giá trị văn hóa, đạo đức sâu sắc của Trung Hoa.

5.1. Sinh (生)

Vai Sinh là vai nam chính, đại diện cho những nhân vật trung tâm của câu chuyện. Đây thường là những nhân vật có phẩm chất tốt đẹp, cao quý.

• Phân loại vai Sinh:
  • Lão sinh (老生): Vai nam lớn tuổi, thường là các học giả, quan lại hoặc lãnh đạo. Ví dụ: Nhân vật Gia Cát Lượng trong Tam Quốc Diễn Nghĩa.
  • Tiểu sinh (小生): Vai nam trẻ tuổi, thanh lịch, thường là các học giả hoặc hoàng tử.
  • Vũ sinh (武生): Vai nam giỏi võ thuật, thường là các tướng quân hoặc anh hùng.
• Đặc điểm:
  • Trang phục thường tinh tế, nhẹ nhàng với màu sắc trung tính.
  • Giọng hát thanh thoát, thể hiện sự nho nhã và điềm đạm.

5.2. Đán (旦)

Vai Đán là vai nữ, được chia thành nhiều loại để phản ánh sự đa dạng của tính cách và vai trò nhân vật nữ trong câu chuyện.

• Phân loại vai Đán:
  • Thanh y (青衣):
    • Vai phụ nữ trưởng thành, đoan trang, hiền thục.
    • Thường đại diện cho các nhân vật nữ cao quý như hoàng hậu hoặc phu nhân.
  • Hoa đán (花旦):
    • Vai thiếu nữ trẻ trung, hoạt bát, vui tươi.
    • Đây là những nhân vật nữ mang lại sức sống và sự nhẹ nhàng cho câu chuyện.
  • Vũ đán (武旦):
    • Vai nữ giỏi võ thuật, mạnh mẽ và độc lập.
    • Thường xuất hiện trong các phân cảnh chiến đấu hoặc phiêu lưu.
• Đặc điểm:
  • Trang phục rực rỡ, hoa lệ, nhấn mạnh sự nữ tính nhưng vẫn thể hiện vai trò đặc thù của từng loại vai.
  • Kỹ thuật múa tay áo và động tác hình thể là yếu tố nổi bật.

5.3. Tịnh (净)

Vai Tịnh là vai nam phụ, thường mang tính cách mạnh mẽ, có sức ảnh hưởng lớn đến mạch truyện.

• Đặc điểm:
  • Thường đóng các nhân vật phản diện hoặc những nhân vật có cá tính đặc biệt, đôi khi chính trực và uy nghiêm.
  • Ví dụ: Vai Bao Thanh Thiên (包青天), nổi tiếng công minh, nghiêm khắc nhưng không phải vai chính.
  • Khuôn mặt được hóa trang cầu kỳ với các màu sắc như đen, đỏ, hoặc trắng, tượng trưng cho tính cách.
• Phong cách biểu diễn:
  • Giọng hát khỏe, vang dội, phù hợp với những nhân vật có tính cách cứng rắn hoặc quyền uy.
  • Động tác mạnh mẽ, dứt khoát.

5.4. Sửu (丑)

Vai Sửu là vai hề, đóng vai trò vừa gây cười, vừa làm cầu nối giữa các tình tiết trong câu chuyện.

• Đặc điểm:
  • Là nhân vật có nét hài hước nhưng thường rất thông minh, sắc sảo.
  • Đôi khi, vai Sửu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết mâu thuẫn hoặc chuyển biến câu chuyện.
• Hóa trang:
  • Khuôn mặt thường được vẽ một đốm trắng ở giữa mũi, tạo vẻ khôi hài.
• Phong cách biểu diễn:
  • Lời thoại dí dỏm, có thể xen lẫn tiếng địa phương hoặc câu nói phổ biến trong đời sống.
  • Động tác linh hoạt, nhiều khi phóng đại để gây cười.

6. Nội dung và cốt truyện trong Kinh kịch

Nội dung các vở Kinh kịch rất phong phú, thường phản ánh các giá trị văn hóa, lịch sử và đạo đức của Trung Quốc. Cốt truyện được xây dựng dựa trên nhiều nguồn cảm hứng khác nhau, từ sử thi, truyền thuyết, đến những câu chuyện tình yêu hay đời sống dân gian. Đồng thời các vở Kinh kịch là bức tranh thu nhỏ của văn hóa và tư tưởng Trung Hoa, phản ánh rõ các quan niệm về gia đình, xã hội, và triết lý nhân sinh.

6.1. Lịch sử Trung Hoa (历史剧)

Các vở Kinh kịch dựa trên lịch sử thường kể về các nhân vật, sự kiện hoặc trận chiến nổi tiếng, nhằm ca ngợi lòng trung thành, sự dũng cảm và trí tuệ.

• Đặc điểm:
  • Thường tập trung vào các nhân vật anh hùng hoặc những tình huống lịch sử có tác động lớn.
  • Được trình bày với phong cách trang trọng, chú trọng biểu đạt tinh thần và đạo đức.
• Ví dụ nổi bật:
  • “Xích Bích” (赤壁):
    • Kể về trận đại chiến Xích Bích thời Tam Quốc, nơi Gia Cát Lượng và Chu Du hợp tác để đánh bại Tào Tháo.
  • “Dương Gia Tướng” (杨家将):
    • Ghi lại câu chuyện về lòng trung thành của gia đình Dương trong thời Tống.

6.2. Thần thoại và dân gian (神话与民间故事)

Các câu chuyện thần thoại và truyền thuyết dân gian là nguồn cảm hứng lớn cho Kinh kịch, mang đến không gian kỳ ảo và hấp dẫn.

• Đặc điểm:
  • Nội dung thường xoay quanh các vị thần, yêu quái, hoặc những hiện tượng siêu nhiên.
  • Nhấn mạnh sự chiến thắng của chính nghĩa trước cái ác, hoặc những bài học nhân sinh sâu sắc.
• Ví dụ nổi bật:
  • “Tây Du Ký” (西游记):
    • Kể về hành trình đi Tây Thiên thỉnh kinh của Đường Tăng và các đồ đệ, đặc biệt là Tôn Ngộ Không.
  • “Bát Tiên Quá Hải” (八仙过海):
    • Chuyện về tám vị tiên vượt biển, mỗi người sử dụng phép thuật riêng để vượt qua thử thách.

6.3. Chuyện tình cảm (爱情剧)

Chủ đề tình yêu trong Kinh kịch thường chứa đựng nhiều cảm xúc lãng mạn nhưng cũng đầy thử thách, phản ánh các giá trị đạo đức và quan niệm xã hội truyền thống.

• Đặc điểm:
  • Chứa đựng các yếu tố bi kịch hoặc thử thách, nhấn mạnh sự hy sinh và lòng chung thủy.
  • Các nhân vật nữ trong những câu chuyện này thường được khắc họa tinh tế, thể hiện sự thông minh, dũng cảm và kiên định.
• Ví dụ nổi bật:
  • “Mẫu Đơn Đình” (牡丹亭):
    • Câu chuyện tình yêu giữa Đường Thái và Du Liên Ngọc, vượt qua cả ranh giới sinh tử.
  • “Lương Sơn Bá – Chúc Anh Đài” (梁山伯与祝英台):
    • Được ví như “Romeo và Juliet” của Trung Quốc, kể về tình yêu đầy ngang trái giữa hai người yêu nhau nhưng bị chia cắt bởi lễ giáo.

7. Vai trò và ý nghĩa của Kinh kịch

Kinh kịch không chỉ là loại hình nghệ thuật biểu diễn mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa, giáo dục, và kết nối cộng đồng quan trọng.

7.1. Phản ánh văn hóa

Kinh kịch là tấm gương phản chiếu các giá trị truyền thống của Trung Hoa:

• Giá trị Nho giáo: Lòng trung thành với vua, tình yêu gia đình, và trách nhiệm xã hội.
  • Ví dụ: Các vở diễn như “Dương Gia Tướng” đề cao lòng trung thành và tình yêu tổ quốc.
• Đạo đức truyền thống: Những câu chuyện thường nhấn mạnh sự hiếu thảo, lòng trung thực, và tinh thần nhân ái.

7.2. Giáo dục thẩm mỹ

Kinh kịch kết hợp âm nhạc, vũ đạo, hóa trang và diễn xuất, giúp nâng cao nhận thức thẩm mỹ:

• Âm nhạc và giọng hát: Giai điệu phức tạp, nhưng hài hòa, giúp khán giả cảm nhận cái đẹp của nghệ thuật truyền thống.
• Động tác và biểu cảm: Những động tác tượng trưng và trang phục tinh xảo truyền tải tinh thần nghệ thuật cao cấp.

7.3. Kết nối thế hệ

• Cầu nối giữa truyền thống và hiện đại: Kinh kịch giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn văn hóa, đồng thời khơi dậy lòng tự hào dân tộc.
• Đào tạo nghệ sĩ mới: Nhiều trường nghệ thuật tại Trung Quốc đã và đang đào tạo thế hệ trẻ, giữ gìn và phát triển loại hình nghệ thuật này.

8. Kinh kịch trong thời đại hiện nay

Dù trải qua nhiều thăng trầm, Kinh kịch vẫn giữ được sức sống và không ngừng đổi mới trong bối cảnh hiện đại.

8.1. Bảo tồn và công nhận

• Di sản Văn hóa Phi vật thể: Năm 2010, Kinh kịch được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể, khẳng định giá trị và tầm quan trọng toàn cầu của loại hình nghệ thuật này.
• Nỗ lực bảo tồn: Chính phủ Trung Quốc và các tổ chức nghệ thuật không ngừng đầu tư vào việc bảo tồn và truyền dạy Kinh kịch.

8.2. Hiện đại hóa Kinh kịch

• Công nghệ sân khấu: Nhiều vở diễn kết hợp công nghệ ánh sáng, âm thanh hiện đại để tạo hiệu ứng đặc biệt, giúp thu hút khán giả trẻ.
• Thay đổi nội dung: Một số vở diễn được cải biên để phù hợp với tư duy hiện đại, nhưng vẫn giữ được tinh thần truyền thống.

8.3. Quốc tế hóa Kinh kịch

• Biểu diễn quốc tế: Nghệ sĩ như Mai Lan Phương đã đưa Kinh kịch đến với thế giới từ thế kỷ 20, tạo sự quan tâm và yêu thích từ khán giả quốc tế.
• Hợp tác nghệ thuật: Kinh kịch hiện được kết hợp với các loại hình nghệ thuật khác như opera phương Tây, múa đương đại, tạo nên sự giao thoa độc đáo.